Bijbellezen vanuit twee “horizonnen” en drie “werelden”
De Bijbel is voor ons geschreven en bewaard gebleven. De Bijbel is echter niet tot ons gericht. Het Oude Testament is gericht tot Israël, het Joodse volk. De brieven van het Nieuwe Testament zijn meestal gericht tot gemeenten, die met name worden genoemd, zoals Rome. Het laatste Bijbelboek, Openbaring, is als ware het een brief gericht tot zeven met namen genoemde gemeenten. De Bijbel is dus niet gericht tot ons. Toch is zij voor ons geschreven. De Bijbelboeken zijn bewaard, zowel het Oude Testament als het Nieuwe Testament. De hele Bijbel is van nut voor ons, want het is het Woord van God. Toch, om de Bijbel niet verkeerd te begrijpen moeten we aanvaarden dat wij meelezers zijn.
Hier volgen enige gedachten over horizonnen en werelden, die ons kunnen helpen bij het verstaan van de Bijbel.
Twee horizonnen
Als kind heb ik vier lange zeereizen gemaakt. De eerste sla ik over, want toen was ik anderhalf jaar oud. De overige reizen heb ik wel bewust meegemaakt. Midden op zee zie je aan alle kanten alleen maar zee en de horizon. Het schip beweegt, maar zolang er alleen maar zee en lucht is, verandert er zo te zien niets. Pas als er land is zicht is, verandert het uitzicht.
Deze gegevens lijken op Bijbellezen, want de Bijbel heeft zijn eigen horizon terwijl ik (de lezer) mijn voorkennis en verwachtingen heb. Wat ik al weet en wat ik verwacht neem ik mee als ik de Bijbel lees. De Bijbel is echter niet geschreven om aan al mijn verwachtingen te voldoen. Ik zal al lezend door wat ik in de Bijbel lees oude kennis moeten vervangen door nieuwe kennis en zal ook mijn verwachtingen moeten veranderen.
Door te lezen in de Bijbel en door te luisteren naar de Bijbel als die in diensten wordt voorgelezen, behoor ik te veranderen. Als ik begin bij het begin door vanaf Genesis 1 te lezen, dan vind ik geen moderne theorieën over hoe het heelal zou zijn ontstaan. Ik vind wel door wie het heelal is ontstaan.
De Bijbel begint met God de Schepper. Hij ordent ruimte en tijd, zodat de aarde bewoonbaar is voor mensen. God wil bij ons mensen wonen.
Eigenlijk zijn er dus twee horizonnen als wij de Bijbel lezen: een horizon van de Bijbel zelf en een horizon van de lezer. Dit kan verhelderd worden als wij kijken naar de drie werelden waarmee wij te maken krijgen als wij de Bijbel lezen.
Drie werelden
De eerste wereld is die van de tekst van de Bijbel.
Ongeacht de taal of vertaling ontmoeten we een Bijbel als een boek. Daarin staan de Bijbelboeken in volgorde. Elk Bijbelboek kan vanuit zichzelf begrepen worden, als wij maar beginnen bij het begin van het boek en doorlezen tot het einde.
Net als elk ander boek kunnen we de Bijbel als volgt lezen. De eerste keer om te zien wat er in staat. Dan weten we al lezend steeds meer, want wat we gelezen hebben blijft in ons hoofd als voorkennis. Een tweede lezing probeert na te gaan hoe de verhalen en andere gedeelten opgebouwd zijn en werken. Bij een derde lezing vragen we ons af wat wij te geloven hebben en wat we te doen hebben.
Zo kunnen we elk boek al lezend recht doen.
Er zijn echter wel wat problemen als we de bijbel zo lezen. Immers, de Bijbel is niet van Genesis tot en met Openbaring één verhaal.
Zo staan de Psalmen en de boeken van de profeten weliswaar achter de historische boeken (1 en 2 Koningen en 1 en 2 Kronieken) maar vallen zij toch binnen de tijd van de historische boeken.
Dit probleem kunnen we als volgt ondervangen. Als we dagelijks 4 hoofdstukken willen lezen, dan kunnen we beginnen met Genesis 1, Ezra 1, Matteüs 1 en Romeinen 1. Elke dag gaan we dan een hoofdstuk verder in elk boek.
De wereld van de Bijbel is wat we al lezend vanuit de woorden, zinnen en grotere gedeelten begrijpen.
Zo komen we in wat de bekende theoloog Karl Barth noemde “de wereld van de Bijbel”. De Bijbel heeft immers alleen nut als we deze lezen.
De tweede wereld is die waarvan ik zelf het middelpunt ben.
Mijn kennis, ervaring, vragen en verwachtingen zijn er ook. Het maakt nogal verschil of ik de Bijbel lees terwijl ik geloof in Jezus, en of ik kennis heb van de geschiedenis van Oud Israël en het Midden Oosten. Mijn kennis van het Nederlands speelt ook een rol. Terwijl de een niets liever doet dan romans lezen en uit te pluizen heeft de ander moeite met korte zinnen.
In mijn wereld is een tafel meestal iets met vier poten en een tafelblad en vaak is hij van hout gemaakt. Wat betekent tafel dan Psalm 69:23? De woorden zijn: “Laat hun tafel hun valstrik worden.”
De oplossing is als volgt. In oud Israël hadden zij geen tafels zoals wij die hebben. Pas met de komst van de Grieken werden kleine bijzettafels gebruikelijk bij de meer welgestelde mensen. Een tafel was iets waarop eten uitgespreid werd. Doorgaans een schapenvacht, die met de haren naar beneden werd gelegd. Daarop kon eten voor een groep uitgespreid worden. Zo’n schapenvacht kon letterlijk tot een strik worden gemaakt.
Hier in Psalm 69:23 is uiteraard sprake van beeldspraak. Er wordt dus gezegd:
laat God wat hen gewoonlijk tot leven strekt nu laten bijdragen tot hun ondergang.
Belangrijk is te beseffen dat we
in de 21ste eeuw leven, en niet in de 1ste.
De Bijbel heeft ook niet het antwoord op alle vragen die wij bedenken.
Er is nog een derde wereld. Dat is de wereld waarin de Bijbelse gebeurtenissen hebben plaats gevonden en zijn doorgegeven en opgeschreven.
Dan hebben we het over een kleine 2000 jaar. In die tijd zijn er rijken gekomen en gegaan in het Midden Oosten. Geschiedenis, archeologie en aardrijkskunde leveren hier gegevens.
Eén leven is te kort om alles te kennen. Daarbij komt dat onze kennis dagelijks toeneemt. Er zijn nu meer geleerden die onderzoek doen naar en schrijven over de Bijbel en wat daarmee samenhangt dan ooit te voren. Dit kan ontmoedigend zijn, maar dat hoeft echter niet. Veel in de Bijbel is begrijpelijk, als we tenminste het hele boek lezen.
Er zijn ook nuttige hulpmiddelen, namelijk een bijbels handboek, atlas, Bijbels met aantekeningen (Willibrord 95). De drie werelden werken op elkaar in. Naarmate ik de Bijbel lees besef ik wat ik niet weet over de wereld achter de Bijbel en besef ik wat voor antwoorden de Bijbel wel heeft voor in mijn wereld. Dan besef ik ook waar het in de Bijbel om gaat, namelijk God en mensen.
Hier volgt een voorbeeld van wat de Bijbel belangrijk vindt en wat geleerden (Israëlische generaals) ermee kunnen doen.
In Rechters 4 en 5 vinden we het verhaal van Barak en Debora. Israël wordt onderdrukt door Sisera, die strijdwagens heeft. Kort gezegd, Barak stelt zich op met zijn mannen op de berg Tabor. Sisera komt met zijn strijdwagens, Barak kan niet van de berg af, maar Sisera kan de berg niet op. Dan komt er een regenbui, de beek Kison overstroomt en de vlakte wordt een modderpoel. Dan komt Barak en zijn licht bewapende manen de vijand afmaken. Israëli generaals leggen de nadruk op de regenval. De Bijbel legt de nadruk op God, die het deed regenen, en zo het volk de overwinning bezorgde.